Χρειαζόμαστε μια ιστορία, με διαφορετικό όμως τρόπο απ’ ότι την χρειάζεται ο κακομαθημένος κηφήνας στον κήπο της γνώσης.

Nietzsche, Για τη χρήση και κατάχρηση της ιστορίας στη ζωή

Εν όψει των 100 χρόνων των εθνικών εορτασμών για την «απελευθέρωση» της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος ή από την προσάρτηση της θα λέγαμε εμείς, σχηματίσαμε μια ομάδα αυτομόρφωσης πάνω στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο (1912-2012). Αρχικά, παρουσιάσαμε μερικά εισαγωγικά αντιμαθήματα μεταξύ μας : παγκόσμια ιστορία, βαλκανική ιστορία, εργατικοί αγώνες στον ελλαδικό χώρο, εισαγωγή στην πολεοδομία, εισαγωγή σε θέματα φύλου και εθνοτικά ζητήματα. Έπειτα χωρίσαμε την περίοδο που θέλουμε να εξετάσουμε σε τρεις υποπεριόδους πιο συνεκτικές μεταξύ τους(1890-1936, 1936-1974, 1974-2012). Μετά από τα εισαγωγικά αντιμαθήματα και κάποιες συζητήσεις μεταξύ μας μπλοκάραμε. Με ποιο τρόπο θα εξετάζαμε αυτά τα 100 χρόνια, τι μας ενδιέφερε να αναδείξουμε, ποιες συνδέσεις θέλαμε να ανιχνεύσουμε; Εν τέλει, η μέθοδος που αποφασίσαμε ότι θα μελετήσουμε και θα εξετάσουμε τα γεγονότα της βιβλιογραφίας που έχουμε συγκεντρώσει είναι αυτή του τρίπτυχου καταπίεσης: τάξη, φύλο, φυλή.

Ας εξηγηθούμε λίγο καλύτερα. Η ιστοριογραφία είτε εθνική, είτε παγκόσμια είναι στην καλύτερη περίπτωση μια ομογενοποιημένη παράθεση γεγονότων (μάχες, συνθήκες, ήρωες) και στη χειρότερη εθνική προπαγάνδα για το πώς δημιουργήθηκε το έθνος/κράτος διανθισμένη με μύθους, ήρωες και σπουδαίους πολιτικούς. Μια πιο προσεκτική ματιά στην εθνογραφία μας φανερώνει την εσκεμμένη και επιτηδευμένη απόκρυψη/αποσιώπηση άλλων υποκειμένων και γεγονότων που δε «βολεύουν» μια συνεκτική εθνική(πατριωτική) μνήμη. Για παράδειγμα, στην πόλη της Θεσσαλονίκης για αρκετούς αιώνες κατοικούσαν εβραίοι, μουσουλμάνοι, χριστιανοί και ασχέτως με το θρήσκευμα έλληνες, σλάβοι, οθωμανοί, αρμένιοι, βούλγαροι, αλβανοί κλπ. Ποιοι απελευθερώθηκαν λοιπόν και από ποιους; Αναφέρεται στην επίσημη ελληνική ιστοριογραφία η παράδοση εργατικών αγώνων σε όλο τον ελλαδικό χώρο με στοιχεία και ποιότητες ανεπανάληπτες κατά τη διάρκεια συγκρότησης του ελληνικού έθνους/κράτους; Ασχολήθηκε κανείς με την ανάδυση νέων υποκειμένων μέσα στις κοινότητες και στην εργασία που ανέτρεψαν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την κοινωνική πραγματικότητα; Για το λόγο αυτό δεν υπάρχει η «αντικειμενική» αφήγηση της ιστορίας που ευαγγελίζονται οι περισσότεροι ακαδημαϊκοί ιστορικοί. Για μας εξαρτάται από το ποιος/ ποια γράφει, τους λόγους που κάνει μια μελέτη, τη θέση του στο τώρα, την υπηκοότητα του, τις απόψεις του γενικότερα.

Αυτά τα ερωτήματα θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε και να απαντήσουμε. Πολλοί/ες θα αναρωτηθούν γιατί να ασχολούμαστε σήμερα σε αυτές τις κρίσιμες εποχές με το παρελθόν, τι να ψάχνουμε τώρα και να διαβάζουμε, το θέμα είναι τώρα τι γίνεται; Για μας η ανάλυση της ιστορίας, η κριτική ματιά στο παρελθόν, η συλλογική μνήμη είναι ένα σημαντικό κομμάτι για το πώς αντιλαμβανόμαστε τον ευατό μας μέσα σε ένα ιστορικό συνεχές. Η κοινωνική και πολιτική κατάσταση που βιώνουμε σήμερα, οι συλλογικές αντιστάσεις που σηκώνουμε, οι κινήσεις του κράτους και του κεφαλαίου δεν είναι παρθενογενέσεις. Θεωρούμε πολύ σημαντικό λοιπόν, με τη χρήση των κατάλληλων εργαλείων να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τα αίτια που προκαλούν τα γεγονότα, τις επιδράσεις και τις δυναμικές που αλλάζουν αυτό το ιστορικό συνεχές και να οπλίσουμε την «κινηματική» φαρέτρα με νέες γνώσεις, εργαλεία και αντιστάσεις.

Δε χρειάζεται να επεκταθούμε άλλο εδώ για τη χρησιμότητα της μνήμης. Παρόλα αυτά, ο τρόπος που λειτουργεί ο μηχανισμός της μνήμης ατομικός ή συλλογικός είναι περίεργος και περίπλοκος.

Ο τρόπος που σκεφτόμαστε το παρελθόν διαφέρει λόγω της απόστασης από μια εμπειρία, τη αλλαγή των ανθρώπων γύρω μας αλλά και ότι ο ίδιος ο τρόπος σκέψης μας αλλάζει μέσα από τις εμπειρίες μας. Υπάρχουν όμως κάποιες σταθερές όπως η θέση του καθένα μέσα σε μία ταξική κοινωνία, η κοινωνική του ταυτότητα, το φύλο του που μας κάνουν να συνειδητοποιούμε με ποιους είμαστε και τι έχουμε απέναντί μας. Η ανάλυση της ιστορίας δε μας βοηθά σε αυτό, δε θα ξεκινήσει νέους αγώνες, ούτε θα ανατρέψει τις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις. Σε αυτό που μπορεί να μας βοηθήσει είναι να εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα για να μην κάνουμε τα ίδια λάθη, να αναγνώσουμε τις ιστορικές αντιφάσεις των κινημάτων μέσα στις ιστορικές συγκυρίες που αυτά εκδηλώθηκαν, δίχως φαμφάρες και ωραιοποιημένα παραδείγματα και χωρίς καμία πρόθεση να ταυτιστούμε με αυτά στο σήμερα.

Έτσι και εμείς δεν αναζητούμε καμιά επίπλαστη αντικειμενική και οικουμενική αλήθεια. Σε καιρούς που τα αφεντικά μας φωνάζουνε για εθνική ενότητα, μιλάνε για εθνικό συμφέρον, μας ζητάνε να βάλουμε πλάτη στα κέρδη τους και ταφόπλακα στις επιθυμίες και τις ανάγκες μας, που χτίζονται στρατόπεδα συγκέντρωσης μεταναστών και δεν κουνιέται φύλλο, εμείς επιλέγουμε άλλο δρόμο. Θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε τον πλούτο των από τα κάτω, τους αγώνες, τις σχέσεις, τους τρόπους και τόπους οργάνωσης αυτών που προσπάθησαν να δημιουργήσουν κάτι διαφορετικό ενάντια και έξω από την ιστορική κανονικότητα της κυριαρχίας, των δομών εξουσίας και καταπίεσης.

1. Εισαγωγή: Κοινοτικές και εθνοτικές συνθήκες στη Μακεδονία

download bastards001

2. Η Θεσσαλονίκη στην κόψη των βαλκανικών εθνικισμών (τέλη 19ου – αρχές 20ου αιώνα)

download bastards002

3. Πολεοδομική εξέλιξη: Από την πόλη των μαχαλάδων και των εξεγέρσεων στην ιπποδάμεια ρυμοτομία

download bastards003

4.Ταξική σύνθεση και εργατικοί αγώνες (τέλη 19ου – αρχές 20ου αιώνα) και η έμφυλη διάστασή τους

download bastards004